Пишува: Игумен Фотиј, манастир Св. Јоаким Осоговски
Како да живееме во нашиот познат свет, а да го живееме животот во меѓусебно почитување?
Човекот, за да живее во овој свет, треба да го темели своето однесување на принципите кои ќе му бидат фундаментален закон во неговата душа. Човекот, за да живее пак, во овој свет, треба да се оствари во заедницата со природата и со другите луѓе. За тоа, секако, e потребен кодекс на однесување. Човекот треба да живее по мерката на својата етичност која ја поседува во себе. Етиката има широк поим на различни принципи на однесување. Сепак, етиката е философска наука, која се бави со моралот и воопшто со однесувањето на разумните битија во заедничкиот соживот кон сето она што нѐ опкружува.
Етиката е проучувана дисциплина уште кај древните философи и мислители. Платон и Аристотел ја обработувале оваа дисциплина и ги создавале своите идеи за совршено општество, токму втемелувајќи го заедничкиот живот во тие општества, на темелот на општоприфатениот морал, кој ќе постои како етички кодекс за целокупните држави. Великите антички мислители потенцирале дека, за да биде човекот прифатен во општествените уредувања, треба да постои општ, заеднички, морален, етички закон, кои ќе биде задолжителен за меѓусебниот соживот. Па така, тие со своите согледувања, создавале некакви законски норми и на тие етички принципи ги создавале своите идеи за градовите − држави.
Моралниот закон пак, треба да биде втемелен во општите вредности за човекот. Треба да се постават и самите столбови за тие темелни и основни вредности на чија платформа пак, треба да се создаде законскиот кодекс. Но, тука се пројавуваат разни проблеми. Кои вредности ќе бидат општоприфатени? Кои ќе ги донесува тие вредности? Кои уверувања ќе ги сметаме за добри? Дали пак, себичноста на поединецот и егоизмот на поединецот ќе бидат во некој момент над општиот закон? Дали општиот закон ќе биде еден и ист за сите граѓани? И така натаму, може да си поставуваме бесконечно многу прашања кои се однесуваат конкретно за пронаоѓањето и донесувањето на некаков задолжителен општ морал.
Но, главното прашање е: Каде може да го согледаме единствениот пример на совршениот морал, кој треба да биде непогрешлив постулат за да го изградиме по тој пример и нашиот совршен морал? Секако, ќе се разочараме. Нема совршен принцип и совршен морал во светот. Светот, со својата несовршеност, не може да ни понуди совршеност. Сите народи се различни во својата културолошка определба и во својата верска припадност. Па следствено, народите нема да можат да се усогласат со општоприфатен и непроменлив, далеку од совршен, земен кодекс на однесување.
Нашата тага ќе биде бесконечна ако сфатиме колку сме несовршени и минливи во овој живот. Човекот пак, поимајќи ја оваа непроменлива вистина за неговата минливост, може да пројави во себе погрешна перцепција која ќе ја интерпретира во својот живот на потполно погрешен и извитоперен начин. Може да стане саможив, егоистичен субјект кој ќе го живее својот живот по мерката на својата волја, единствено по личните потреби, надвор од заедницата и соживотот, креирајќи го својот свет. Тогаш, таквите поединци ќе станат утилитаристи кои ќе си ја фаворизираат личната корист. Но за жал, оваа искривена етичка норма на поединците, во историјата постојано го уништува постоењето на светот и на соживотот во заедниците.
Прагматизмот пак, како учење во заедницата, ќе ја пронаоѓа заедничката општа корист за сите, во она што најдолго постои како општо добро и секако, тоа што придонесува за некакво општо добро. Но, тоа што постои најдолго, ќе го наметне прашањето, дали е по мерката на општиот принцип за сите или пак, можеби, постои и по силата на земската моќ во владеењето на империите и династиите. Во прагматизмот човекот треба и да предвидува и да ги донесува постулатите на тие долги, општопостоечки вредности. Но, на кој начин да се предвидува нешто за да постои вечно?
Во етиката како наука, се пројавуваат и уште неколку други стремежи. На пример, и хедонизмот секако, е присутен кој пак, ја истакнува човечката удобност, комфорот и потполното телесно уживање, како највисока цел на личното задоволство. Евдајмонизмот пак се стреми кон среќата. Но, што е навистина среќа? Дали е човекот среќен во егоизмот и хедонизмот? Дали е среќата во телесното задоволство, кое е секако земско и минливо? Дали е среќата единствено во саможивоста?
Светот отсекогаш сакал да постои вечно, затоа светот жеднеел за пронаоѓањето на заедничкиот начин на живот. Но, секако дека свеста за таа невозможност го доведува самиот свет во очај, поради потребата за вечниот живот, но и поради потребата за општ кодекс на живот помеѓу луѓето. Светот не можел никогаш да се усогласи околу вечниот, морален принцип на меѓусебното, човечкото однесување.
Треба да ја согледаме православната богословска мисла, која нè насочува кон Творецот и кон Неговата идеа, со која сме благословени за да го наследиме Царството Божјо. Создадени сме за да го започнеме својот живот на земјата, за да се докажеме со својата определба и секако со своето однесување, на кој начин да го поимаме сопствениот живот и целокупниот свет околу нас.
Човекот е создаден како разумно битие кое треба да биде сосема различно од другите создадени созданија. Човекот е поразличен од сите други суштества кои ги создал Господ, поради тоа што, Господ само на човекот му дарил разум. Човекот е словесно битие. За човекот најважниот сегмент е неговата личност, по личноста се разликува од сите други созданија во светот. Личноста ја има во себе слободата на изборот. Разумот кој што го поседува човекот, ја има карактеристиката да му овозможи на човекот да биде благословено битие, кое што ќе има сопствен избор да живее во создадената твар. Тоа право на избор е самата слобода. Слободата на изборот чини човекот да биде Господова прекрасна креација. Господ му ја подарува таа слобода на човекот, за да може човекот по својот слободен избор да ја изразува својата определба.
Суштината на човечкото битие е слободно да ја изразува единствената потребна движечка сила во неговиот живот, а тоа е љубовта. Љубовта е сѐ.
Човекот единствено преку љубовта ја докажува премисата да биде човек. Човекот го добива дарот да биде словесно и разумно битие, единствено поради љубовта Божја, затоа што Бог ја возљубил Својата творба уште пред да ја создаде во времето и просторот. Та, Бог создава единствено поради љубовта, и следствено, самиот човек ја остварува својата човечност и потполно ја оправдува својата улога во светот само тогаш, кога ќе го возљуби својот Творец. Но, не може да биде доволно тоа, човекот да го возљуби само Бог Творецот, ако мрази сѐ друго околу себе. За да го исполни Божјиот благослов, човекот треба да ги возљуби и сите други луѓе, и целата создадена природа.
Бог создава поради љубовта, следствено е дека ние како разумни битија, ќе се остваруваме единствено во љубовта, возљубувајќи го сето она што Бог го создал, поради Божјиот печат во целокупната творба. Синот Божји е Словото Божјо; во Словото Божјо е конципирана идејата на создавањето на светот; човекот е словесно битие по Својот Прототип, по својот Пример, а Тој Пример е Синот Божји. Доколку ја сфаќаме оваа прекрасна, догматска, богословска вистина, тогаш ќе потенцираме дека, човекот се остварува како човек во Синот Божји, во Логосот Божји, во Љубовта Божја.
Православната теологија го истакнува центарот на целокупниот живот, тоа е Богочовекот Исус Христос. Светот е во Христа, и Христос е во светот. Светот е Христоцентричен. Христос е нашата централна точка, преку која го согледуваме нашето постоење и секако, целокупното постоење на целиот космос. Сите ние го втемелуваме нашиот животен принцип во Христа, па следствено, Христос е врховниот, вечен морал. Со Христа се поистоветуваме, во Христа се облекуваме, со Христа се причестуваме, преку Христа се вознесуваме на Небесата, во Христа ќе воскреснеме на Судниот Ден.
Христовиот живот е нашиот вечен Закон, Законот на Љубовта.
Бог ни се подари Себеси на нас, единствено поради Неговата, неземна и вечна љубов. Бог Отецот ја докажа Својата вистинска љубов со отелотворувањето на Неговиот Син Исус Христос Кој се принесе Себе како жртва единствено за да нѐ спаси. Крстовоскресната жртва која ја поднесе на Себе Синот Божји, е нашата фундаментална патека. Господ лично нѐ подучи со Својот живот, како треба и сите ние да се возљубиме помеѓу себе; да се жртвуваме по примерот и принципот на нашиот Господ Исус Христос.
Овие спомнати принципи за саможртвата се тешки, страшни и ужасни за светот кој не го познава Господа Исуса Христа. Но, Богочовекот Исус Христос вели: „Да не се плаши срцето ваше; верувајте во Бога и во Мене верувајте” (Јн 14, 1). Исус знае колку многу ни пречи стравот во изградувањето на нашите личности, па затоа вели, да веруваме во Бога Отецот и во Него. Тој во Својот живот постојано ја покажуваше Својата благост и милост, затоа вели, да веруваме во Него поради Неговите дела. А тоа се делата на љубовта.
Во Евангелијата на Новиот Завет, ќе го пронајдеме законот на вечниот совршен морал, кој треба да ни биде на сите патоказ во животот. Исус Христос, со Својот личен пример ги постави постулатите на меѓусебниот соживот. Тој постојано нѐ подучуваше; та анализирајќи Го Христа, целиот Негов живот е поука за нашето спасение.
Христос ја истакнува Својата Личност, подигнувајќи ја на вечен пиедестал и вели: „Јас сум Патот, Вистината и Животот; никој не доаѓа кај Отецот, освен преку Мене” (Јн 14, 6). Ете го нашиот совршен морал! Патот наш е Богочовекот Исус, вистината е во Христа, и животот е во Синот Божји! Тој е вратата преку која се влегува во вечноста. Единствено во Црквата Божја, причестувајќи се со Христа, ќе влеземе во Царството Божјо при Отецот Небесен. А вечната совршеност е нашата желба овде во видливиот свет, во почетокот на нашиот бесконечен живот.
„Дојдете кај Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам” (Мт 11, 28). „Земете го Мојот јарем на себе, и поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете спокојство за душите ваши” (Мт 11, 29). Исус Христос говори за Својата наука. Науката на спокојот и мирот. Она што најмногу ни треба е мирот во душата наша и мирот во светот. Но секако, недвосмислено вели и дека треба да го прифатиме Неговиот јарем, поучувајќи се од Него поради кроткото и смирено срце. Овие постулати се темелните вредности кои ги бара светот за сите народи и за сите луѓе, без исклучок. Мирот, спокојството и кротоста, се квалитетите кои треба да станат наши бесконечни вредности.
„Бидете милосрдни како што е милосрден вашиот Отец” (Лука 6, 36). „Не судете и нема да бидете судени, и не осудувајте, за да не бидете осудени; проштевајте и ќе ви биде простено“ (Лк 6, 37). Милосрдноста е исклучителна добродетел која го истакнува човештвото во луѓето. За да се биде човек, треба да се докажеме преку милосрдноста која има бесконечно дејство. Но да се пазиме од осудувањето кое пак, е толку често во животот. Луѓето постојано судат и осудуваат. Да се пазиме и да бегаме од интензитетот на негативноста кон другите. Да проштеваме денеска, за да ни биде простено во вечноста.
„Секое, пак, дрво се познава според својот плод; бидејќи не се берат смокви од трње, ниту се бере грозје од капина” (Лк 6, 44). „Добриот човек од добрата ризница на своето срце изнесува добро, а лошиот човек од лошата ризница на своето срце изнесува лошо, зашто неговата уста го зборува она со што му е наполнето срцето” (Лк 6, 45). Господ преку овие констатации и поуки, ни говори дека човекот треба да биде исполнет со Благодат Божја во срцето, да биде исполнет со љубов, за да твори љубов околу себе. Доколку во срцето на човекот има нешто друго спротивно од љубовта, тогаш тој ќе твори дела кои не се добри и на тој начин нема да живее добро со околината, па секако, нема да најде мир во овој свет, но ни во вечноста.
„Вие сте Ми пријатели ако го вршите она што ви заповедам Јас” (Јн 15, 14). „Оваа заповед ви ја давам: да се љубите еден со друг” (Јн 15, 17). Господ Исус Христос нѐ нарекува Свои пријатели кои треба да живеат во љубов помеѓу себе. На друго место пак, Исус вели дека ние луѓето треба да го повикуваме Неговиот Отец Небесен, во молитвата обраќајќи му се како Оче Наш. Ние стануваме синови Божји уште денеска во светот! Навистина превозвишено е да бидеме синови Божји, и како такви треба во светот да се однесуваме одговорно еден кон друг, со љубов.
Во друга заповед Исус вели: „Возљуби го својот ближен како себе си!” (Мт 22, 39).
„И така, секој што ги слуша и ги исполнува овие Мои зборови, ќе го споредам со мудар човек кој си изградил куќа на камен. И заврна дожд и надојдоа реки, и дувнаа ветрови, и навалија на таа куќа, но таа не падна, зашто беше изградена на камен” (Мт 7, 24-25).
„А секој, што ги слуша овие Мои зборови и не ги исполнува, прилега на глупав човек, кој си изградил куќа на песок. И заврна дожд, и надојдоа реки, и дувнаа ветрови, и навалија на таа куќа, и таа падна, а паѓањето и беше страшно” (Мт 7, 26-27).
„Навистина, блажени се оние што го слушаат словото Божјо и го чуваат.” (Лк 11, 28)
Нашиот морал единствено треба да биде совршен и вечен, за да биде непогрешен и непроменлив. А таквиот морал ни го презентира самиот Богочовек Исус Христос преку Неговите поуки и преку Неговите дела. Тој Самиот е наш морал. Во Него треба да ја согледуваме стварноста во светот и преку Него да го создаваме законот. Тој треба да биде нашиот вредносен систем! Божјиот Закон на љубовта е идеалот! Доколку бараме законски норми во минливоста, таквите принципи никогаш нема да бидат добри.
Црквата Божја е заедницата на љубовта. Црквата Божја е иконата на Царството Божјо. Црквата Божја е Христос нашиот Бог. Тој се подарува на сите во Црквата Божја, во Телото Негово. Причестувајќи се со Него во Црквата, сите луѓе ја сочинуваат бесконечната заедница на соживотот. Црквата Божја е есхатолошка заедница која денес постои во светот, но истовремено е заедница која постои во вечноста. Црквата е небоземна заедница. Во Црквата Божја се фундаменталните човечки, онтолошки постулати на целокупниот живот во светот. Богочовекот Исус Христос во Себе ги докажува и покажува вечните, непроменливи вистини на животот.
Текстот е првично објавен во „Тавор“ – Списание на Кумановско-осоговската епархија, Година ХII, Број 29, 2025.
