Пишува: Архимандрит Фотиј, манастир Св. Јоаким Осоговски
Возљубени во Господа, браќа и сестри.
Бог е блиску до нас, не е далечен, и непристапен за човекот. Бог поради Својата совршена љубов, доаѓа во создадениот свет, постанува дел од светот, постанува наш жител во светот, и ја пројавува Својата вистинска љубов. Тој нè обожува, Тој нè осветува, Тој нè возљубува, впрочем, Тој нè возљубил уште во самата Негова вечна идеја, пред самото наше материјално создавање. Во Неговото Свето Преображение, Тој како Бог, ни се пројавува со Својата нетварна Божја енергија, славно и чудесно преобразувајќи се пред Своите ученици.
Исус Христос ја пројавува неземната светлост на Себе и преку Себе, откривајќи ја несоздадената и нетварна енергија Божја. Тој се преобразил пред Петар, Јаков и Јован, засветлил посилно од сонцето, блескајќи толку силно што Неговите ученици, паднале ничкум и се уплашиле. Исус Христос чудесно се преобразил со Своето Тело, постанал посветол од светлото создадено сонце.
Со светлоста исчезнува темнината, та колку повеќе светлост, толку помалку темнина; на овој начин започнува да ја објаснува мистичноста на Божјата транседентност, псевдо Дионисиј Аеропагит во неговите толкувања за мистичната теологија. Преобразувањето на Богочовекот Исус Христос, за нас е потполно мистично, метафизичко, трансцедентно, откровение. Физичкиот свет, во себе манифестира физички, определено опитни доживувања, кои преку искуството во материјалниот свет, ние ги поимаме за логични. Но, нештата кои го кршат и менуваат поредокот на природните закони, се натприродни и несфатливи остварувања на нелогичноста.
Богословствувањето, богомислието, нè воведува во тајните на мистичноста Божја, кои ги надминуваат нашите опитни знаења. Мистичноста која ја здобива човекот преку Благодатта Божја, го води созданието кон тајните Божји, кон мудроста Божја, кон врвот и висината на она што е недостижно за природата во нејзиното ограничено дејство и својство. Таму каде што е недостижно за човечкиот ум, тука настапува тајновитото молчание на човечкиот ум, кој единствено така, егзалтирајќи духовно, може да ги контемплира тајните Божји. Тајновитото молчание, на тој начин, ја впива недопирливата и невидливата слава Божја.
Светлоста Божја е несоздадена, а таа несоздадена енергија Божја се нарекува Божји примрак, поради самата Божја светлост која е необјаснива за опитната логика на физичкиот свет. Таа чудесна и необјаснива Божја светлина, во богословското возвишено изразување, може да се претстави и како Божествена „Темнина“, која е повисока и посветла од создадената. Таа темнина, не е како темнината која ние ја познаваме, тоа е само спекулативно изразување, на она што е натприродно и несфатливо. Преку согледувањето на таа надсуштествена тајна над тајните, одвојувајќи се од суштината, ние коегзистираме во метафизичката транседентност. Несознајното, несфатливото а метафизичко, е вмотано и покриено со покривало за нашиот ограничен ум, та е за нас, во нашата природа не природно и несфатливо. Само преку благодатното Божјо дејство кон нас, надсуштествената „Темнина“ која е сокриена зад светлината за нашиот ум, вознесувајќи се со помошта Божја, ја преминува ограниченоста на природна, та го спознава непознатото.
Во овој контекст, секоја разумска логичност, исчезнува пред нелогичноста, пред неприродното, поточно, во натприродното. Колку повеќе се подигнуваме и вознесуваме во нашата контемплација во натприродното, ограничувањето постанува сè повидливо во нашата природа, но секако, нурнувајќи во трансцедентната Темнина, се издигнуваме над умноста, молчејќи, впивајќи, битисувајќи, сопричесно коегзистирајќи. Разумот не може да го достигне Бог, затоа што Тој е сè она што не е самата творба, која пак го познава светот околу себе во опитниот живот. Та и не можеме да ја сведочиме надсуштествената тајна спекулативно, интелектуално. Можеме единствено да молчиме и да ја впиваме трансцедентноста. Затоа пак, единствено преку апофатичката богословска мисла, можеме да го изразуваме трансцедентниот Творец, преку одречната форма на изразување. Суштината Божја, ниту една создадена творба не може да ја поими, нити конципира; ниту ангелите, ниту пак луѓето.
Бог во ниту еден случај не можеме да го сфатиме преку земната наука, или пак преку човечката разумска мудрост. Тајновитоста Божја, се сокрива и исчезнува пред оние кои мислат дека со разумското знаење ќе го доживеат и ќе го откријат. Тој е над сè познато и непознато, видливо и невидливо, Тој е Надсуштествен, Кој се открива во контемплација на тајното, кое е над сè што е познато и суштинско.
Синот Божји, Логосот Божји, се очовечува, постанува човек, постанува Богочовек. Та во Себе има две совршени природи, едната Божја, другата човечка. Но Тој ја зема несовршената создадена природа, за да ја освети и усоврши преку Него, во самиот Него. Та Тој постанува првина за сè, и Тој е архетип на сè. Тој им се открива на луѓето, на светот, слегува од Својата тајновитост, од Својата метафизичка вечност, и го превзема лично првенството на нашето спасение, и првенството на новата обожена природа. Та сите ние, преку Него добиваме спасение.
Неговата човечка природа пристапува самостојно и слободно во личносна кохезија со Творецот, ја принесува во заедницата на Света Троица. Човечката природа ја прифаќа Божја Волја и се остварува во својата намена, претставувајќи ја Божјата вечна идеја на спасението. Додека Божјата природа во Него исто така, одвоено пребива, делувајќи потполно одвоено и неслеано со човечката природа, но обединети двете природи во едната Божја Личност. Та повремено, по потреба, Синот Божји делува, излевајќи ја Својата моќ и делувајќи со Своето Божјо својство, преку човечката обожена природа во светот. Та Богочовекот Исус Христос се преобразува со Своето чисто и безгрешно, материјално Тело, истакнувајќи ја Божјата енергија, засветлувајќи повеќе и од силината на сончевата светлост.
Светиот Григориј Палама, објаснувајќи ја нестворената светлина, говори дека, доживувањето на исихастите во умносрдечната Исусова молитва со нивните тајни искуства со не земната и натприродна светлост, не е само некакво видение на некаква створена светлост, нити пак некакво тајно, мистично, просветлување, кое е натприродно и чудно, впрочем, тоа е реално изливање на благодатната Божја енергија која се дарува преку Неговото Тело. Неговото Тело е обожено, па така всушност, енергијата на транцседентниот Бог сега е потполно проводна и реална, опитна, делотворна, откривајќи се, и излевајќи се преку обоженото Христово Тело.
Светиот Григориј, вели дека човечкото обожување и единството со Бог, не подразбираат никакво смалување и осиромашување на Божјата трансцедентност. Секако дека, Божјата суштина е за човекот не пристапна и потполно неоткриена, а додека пак, дејствувањето на Божјата енергија како својство, е второстепена зададеност на Неговата трансцедентност, која се открива преку Неговата Волја на обожените, во Божјиот примрак на натприродноста.
Григориј Палама, прави јасна дистинкција помеѓу Божјата трансцедентна суштина која останува за нас неоткриена, и откриената за нас Божја несоздадена енергија, преку која општи со создадената Своја творба. Оваа паламитска дистинкција и ова негово учење, потполно ги сфаќаме во богословскиот концепт на односот помеѓу личноста и енергијата.
Божјата ипостас на Синот Божји, Неговата Личност, ја прелева Својата енергија од Својата сопствена ипостас, преку Духот Божји, во Својата човечка природа во која пребива Божјата ипостас. Божјата сила и енергија, потполно учествува и престојува во обожената Христова човечка природа. Та затоа Телото Христово е во потполно единство со трансцедентната Света Троица, и ние причестувајќи се со тоа Тело Божјо, учестуваме директно и реално во трансцедентноста на Света Троица, вистински, сопричесно коегзистирајќи во вечноста со Творецот.
Разликата помеѓу Божјата суштина и енергија е во испостасите Божји. Енергијата е различна од суштината, но енергијата е предизвикана од суштината. Енергијата е вкоренета во суштината. Но, Бог е Личност, та Неговата егзистенција не е ограничена и нужна по суштината, впрочем, Тој како слободна Личност, делува и пристапува потполно слободно и неограничено. Личноста Божја е основата на Божјото постоење, а атрибутот на Личноста е потполната Негова слобода.
Тоа што е неограничено и апсолутно, нема рамковна форма, преку која евентуално не може и не смее да се пројавува, впрочем, неограниченото е потполно слободно и бесконечно. Па така следствено, слободната вечна и совршена Личност Божја, делува потполно и совршено, постојано без ограничувања во Својата Личност. Совршеноста и бесконечноста, слободно се шират и пројавуваат без ограничување.
Браќа и сестри, црквата Божја е нашата светотаинска заедница на мистичниот опит на Божјите спасителни енергии. Во црквата Божја, ние ја здобиваме Благодатта преку која уште денеска, предвкусуваме Рај, како залог за вечен живот. Бог се подарува со Своите Тело и Крв, во црквата, на Светата Литургија, во која таинствено и мистично се превознесуваме молитвено, умно и душевно, кон својот Творец. Богочовекот Исус Христос, е нашето спасение и Тој нè љуби совршено.
Нашата слободна волја треба да одговори позитивно на Божјата Волја да бидеме спасени. Сепак, од нас зависи, дали сакаме да го предвкусиме светотински, уште денеска, Рајот Божји. Рајот не е место, туку, Рајот е состојба на душата. Во каква енергија пребиваме денеска, во таква ќе се преселиме во вечноста. Со каква волја живееме денеска во својот живот, со таква надеж и ќе се преселиме во вечноста. Какви ќе ни бидат мислите, таков ќе ни биде животот денеска, но на тој начин денеска ја изградуваме својата иднина во вечноста. Та внимавајте браќа и сестри, во каква душевна состојба денеска живеете, бидете одговорни со својот разум, за да ја пројавувате својата човечност во љубовта Божја, во која Тој нè создаде.
За многу години прекрасниот празник, во кој нам се открива несфатливата, трансцедентна, чудесна и спасителна Божја моќ. Бог ни се подарува за да нè спаси.
