По завршување на песната „Свети Боже…“ следи читањето на библиските текстови. Во современата практика се читаат делови само од Новиот Завет (посланија на апостолите, Дела на апостолите и Евангелие). Во постаро време, се читале прво старозаветни, а потоа новозаветни текстови.
Пред и по читање на Евангелието, народот (претставуван од хорот или од певницата) возгласува:„Слава Тебе Господи“. Овој возгласпроизлегува од Исток, најверојатно од периодот 5-6 век. Тој бил употребуван и по читање на други библиски текстови на Литургијата. Денес се однесува само на читање на Евангелието.
Проповедта е дидактички елемент на христијанското богослужение. Во првите христијански векови таа била органски дел на литургиските чинодејствија и заземала почесно место во евхаристиските собранија. Во 14. глава од Посланието на свети апостол Павле до Коринтјаните јасно се забележува дека секој од присутните на богослужбеното собрание имал право да поучува, односно да проповеда[1]. Но, при тоа се јавиле извесни злоупотреби, против кои настапил и лично свети апостол Павле, па токму поради тоа постепено се забележуваат одредени ограничувања во тој поглед.
Во периодот од 4 до 5 век продолжило ограничувањето на правото, според кое секој да може да проповеда, а тоа конечно е формулирано во каноните на Шестиот вселенски собор (681 г.) и на помесниот Картагински собор (419 г.). Практиката за толкување на прочитаниот библиски текст потекнува од практиката, која се применувала во синагогалното богослужение. Тоа го практикувале Господ Исус Христос[2] и апостолите[3].
Денес проповедта многу често, неправилно, се преместува на крајот од Литургијата. Меѓутоа, нејзиното вистинско и логично место е веднаш по читањето на Евангелието, бидејќи нејзин предмет треба да биде толкување на прочитаните текстови, објаснување на празникот или на некој друг значаен настан од црковната историја.
Сугубата ектенија: „Да речеме сите од сета наша душа…“ следува по проповедта. Сугуба означува двојна, усрдна или засилена. На прозбите се одговара со трикратно Господи помилуј. За време на ектенијата или, пак, уште попрецизно и поправилно, по ектенијата свештеникот ја чита молитвата: „Господи Боже наш, прими го од Твоите слуги…“ По содржина, оваа молитва е блиска со соодветната молитва во Јакововата Литургија. Возгласот „Зашто си милостив…“ е завршеток на молитвата.
Сугубата ектенија, заедно со молитвата, станала дел од византиските литургии околу 7-8 век. Според некои, сугубата ектенија по библиските читања, потекнува од покајните литии, кои се извршувале во Цариград по повод годишнини од големи земјотреси, поплави, епидемии и сл. Нејзиното конечно оформување се случило околу 10 век.
Редица прозби во сугубата ектенија се позајмени од молитвеници и од служебници, кои биле предвидени за монашките центри во Ерусалим и околината. Поради тоа се спомнуваат „отци и браќа“на манастирот, „свештеномонаси, свештеноѓаконии целото во Христа наше братство“ (се мисли на манастирското братство).
Прозбата: „Уште се молиме за дарителите…“ станала дел од ектенијата околу 14 век. Тогаш исчезнале други прозби, кои биле поврзани со вечерите на љубовта. Прозбата за војниците била вметната уште подоцна. Вклучувањето на сугубата ектенија по проповедта, што се случило пред 8 век, довело до извесна збунетост во тој дел од Литургијата, затоа што била нарушена древно востановената пракса, според која огласените не се молат заедно со останатите христијани.
Користена литература:
Архимандрит Авксентий, Литургика (част 3), Пловдив 2008.
Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Λειτουργική Α΄, Θεσσαλονίκη 2000
Благой Чифлянов, Православна Литургика, София 2008.
[1] Сп. 1Кор 14, 26.
[2] Сп. Мт 13, 54-58; Мкл 6, 1-6.
[3] Сп. Дела 13, 15.
